Jun 13, 2016

Simu Osan Pensaun ka Lia Menon Tolu?

Empregadu ida servisu ona durante tinan 20. Nia idade tama ona ba tempu reforma nian. Iha loron ikus servisu nian, empregadu ne’e ba hasoru nia patraun dada lia ba dala ikus. 
Patraun: “ita boot servisu ona durante tinan 20 ho di’ak tebes iha kompaña ida ne’e. Agora, hau fó opsaun ba ita boot atu hili entre buat rua; ida uluk mak ‘osan pensaun durante tinan 20 nian’, no ida seluk mak ‘lia menon tolu’ husi hau.”

Empregadu ne’e hakruuk hodi hanoin, no ikus mai nia deside hili de’it ‘lia menon tolu’ husi nia patraun. Nia patraun hato’o lia menon nune’e:

Lia menon dahuluk “labele no nunka hakarak atu foti dalan korta nian, laiha buat fasil no gratuitu iha mundu ne’e, halo buat ruma karik tuir etapa husi ida ba ida seluk ho konfiansa”.
Lia menon daruak “se rona buat ruma ladi’ak, lalika kuriozu atu buka hatene, tanba ida ne’e bele hamate ita boot.”
Lia menon datoluk “labele foti asaun ruma bainhira emosaun domina hela ita boot, tanba arepende ikus folin laek.”

Depoisde dada lia ikus ne’e, patraun fó osan uitoan no paun fuan tolu ba empregadu ne’e hodi hatete “paun ida boot liu lori to’o ba uma han hamutuk ho família sira!”
Empregadu ne’e fila duni ba nia knua moris fatin. Nia la’o to’o ba kruzamentu ida no lahatene liu husi ida ne’ebé bele to’o ba nia uma. Nia husu ba ema sira besik iha ne’eba, no hetan esplikasaun katak “dalan ida ki’ik ne’e besik liu” no “dalan ida boot seguru liu.”
Tanba empregadu ne’e hakarak to’o lalais ba uma, nia hili dala ida ki’ik. To’o dalan klaran, nia hasoru ema halai fila no hatete katak dalan ne’e naokten barak. Nia hanoin hetan patraun nia lia menon dahuluk. Nia fila fali la’o tuir dalan boot. Tanba hamlaha ona, nia mós hasai paun ida hodi han netik. 

Loron monu ona ba tasi, rai kalan dadaun, uma sei dook tebes. Nia deside toba iha uma bainaka ‘guest house’ ida. Iha kalan boot, nia rona feto ida tanis maka’as, maibe tanba nia hanoin patraun nia lia menon, nia laiha kuriozu atu sai ba buka hatene. Nia han tan paun fuan ida no toba. Iha dader, bainhira nia hader sai ba liur, ema hotu hakfodak no dehan “ita boot sei moris hela ka? Hodi kalan feto bulak ida mai tanis bosok dada bainaka sira sai, no nia oho hotu sira. Agradese tebes, ita boot sei moris hela.”

Loron ne’e nia kontinua la’o ba uma. Nia to’o ba uma rai kalan ona. Nia hakarak tebes halo surpreza boot ida ba nia fen, tinan 20 ona lahasoru malu. Nia tama direita ba sira nia kuartu. Maibe, nia hakfodak tebes tanba nia fen toba hela ho mane ida. Sira na’in rua toba dukur loos ona. Empregadu ne’e fuan atu nakfera, ran nakali sae ulun, isin hotu nakdedar. Nia foti katana boot ida atu oho tiha mane ne’e, maibe nia hanoin hetan patraun nia lia menon datoluk. Nia hatun tensaun no sai ba toba de’it iha liur. 

Bainhira rai hun mutin, nia fen hader no hare hetan nia laen toba hela iha liur. Nia haksolok tebes, no tama fali ba kuartu laran “Ameta, Ameta, hader ona, hader sai ba liur, O nia pai mai tiha ona.” Nia pai mós hakfodak tebes, tanba mane ne’ebé toba hela ho nia fen ne’e, nia oan mane rasik, mane boot ona. 
Tuir mai, nia fen konta katak “bainhira O atu sai ba buka servisu iha sidade, hau isin rua tiha ona. Durante ne’e, hau tenta buka kontaktu ba maibe lahetan resposta.” Empregadu ne’e hakuak metin nia oan mane no fen. Nia agradese, sorte nia hanoin hetan lia menon patraun nian hori kalan, lae karik oan mane kala mate tiha ona, hela naran de'it. 

Empregadu hanoin hetan paun boot ne'ebé nia lori to'o uma. Nia hasai paun boot ne’e atu halo ba matabisu, maibe nia hakfodak tebes, tanba bainhira nia loke paun ne'e, iha paun boot ne’e laran, ense nakonu ho nia osan pensaun tinan 20 nian. ksolok tebes!

mensajen morál "KUIDADU DIDI’AK MOLOK FOTI DESIZAUN RUMA!"

Jun 8, 2016

Kapasidade Interpretasaun nia Impaktu ba Moris

Aman di’ak ida, besik ona hakotu nia iis. Iha fen kaben nia oin, nia fó hela lia menon ikus ba nia oan mane na’in rua: 
Lia menon dahuluk: “Labele husu fila fali buat ne'ebé imi fó impresta ona ba ema” 
Lia menon daruak: “ Bainhira ba ka fila husi loza, loro-matan labele kona imi nia oin” 

Liu tiha tinan barak depoisde aman ne’e mate, faktu hatudu katak oan dahuluk sai ema riku bo’ot maibe oan daruak (ikun) sai ki’ak rabat rai. 
Loron ida, inan bolu oan ikun hodi husu tuir, "nusa mak sai hanesan ne’e oan"
Oan ikun hatete:
“Mae, hau nia moris sai nune’e tanba hau halo tuir lia-menon pai nian. Pai hameno atu hau labele husu fila fali saida mak hau fó impresta ona ba ema. Tan ne’e hau nia kapitál menus ba bebeik. Ema laselu fila saida mak sira foti husi hau no hau labele husu ba sira”. “ Pai mós hameno, karik hau ba ka fila husi loza, keta halo loro-matan kona hau nia oin. Tanba ne’e hau ba mai sa’e taxi de'it atu loron lakona hau. Tuir loos, hau bele la’o de’it maibe tanba pai hatete nune’e, hau halo tuir, hau nia osan sai hotu ba taxi.”
Loron seluk, inan bolu oan dahuluk hodi husu tuir, tansá nia sai riku tan de’it:
Oan dahuluk nia resposta:
“Buat sira ne’e hotu tanba hau halo tuir pai nia lia menon. Pai hameno katak labele husu fila-fali saida mak fó impresta ona ba ema. Nune'e, hau deside lafó impresta ba ema. Tan ne'e, hau nia kapitál lasai arbiru.” “Pai mós hameno katak ba ka fila husi loza labele halo loro-matan kona oin. Tanba ne’e, hau sai husi uma ba loza molok loro-matan sa’e, loke hau nia loza molok ema hotu loke sira nian. Nune’e mós hau fila husi loza ba uma depoisde loro-matan monu ba tasi, taka hau nia loza depoisde ema hotu nian taka tiha ona.”
Oan ne'e dehan tan: “Ema hotu hatene hau nia loza. Loza ne'e sai boot tanba iha oras serbisu barak liu” 
Mensajen morál: “halo ba buat ne’ebé baibain ho esforsu ne’ebé la’os baibain”
traduz tinan rua liuba husi www.moralstories.org